Ons Tuindorp is al jaren een van de meest karakteristieke woonwijken van Maarn. Het bepaalt mede de leefbaarheid van deze dorpskern. Een beschrijving van de wijk is in vele publicaties te vinden, onder andere in ‘Treinen door Maarn en Maarsbergen‘, een uitgave van de Cultuurhistorische Commissie Maarn-Maarsbergen (hierna te noemen CHC).
Momenteel heeft de lijstenmakerij Jan van Eckeveld een kleine tentoonstelling van foto’s over Tuindorp ingericht, die voor een ieder zijn te bekijken.
Het ontstaan van Tuindorp
Het Tuindorp is ontstaan, nadat de gemeente Maarn in 1923 een stuk heidegrond van ongeveer zes hectare verkocht had aan de Woningbouw-vereniging Maarn, die daar in samenwerking met de Nederlandse Spoor-wegen een complex van 75 woningen liet bouwen. Voor de ontsluiting werden wegen aangelegd en een simpele spoorwegovergang over de in 1845 aangelegde spoorlijn. In 1924 werd de eerste openbare lagere school in Maarn, de Tuindorpschool, in gebruik genomen. De bestemming van de wijk werd wonen en detailhandel. Er werden drie winkels opgericht, een slager, een bakker en een kruidenier. Een echte woonwijk dus, bewoond door spoorwegmedewerkers, die werkten in de zandafgraving en op het rangeerterrein. Als bijzonderheid en als teken uit die tijd wordt nog opgemerkt, dat de bouw van de wijk in 1923-1924 goed zichtbaar was vanaf het terras van de buitenplaats De Hoogt in De Treek. Dus geen bomen die dit uitzicht belemmerden.
Aanpassen en uitbreiden
Door de jaren heen bleef Tuindorp een prettige wijk om in te wonen en dat is het nog steeds, als men met huidige bewoners in de wijk spreekt. Dat was even anders in de crisistijd in de dertiger jaren. In 1934 werden de rangeeractiviteiten en de zandwinning drastisch teruggeschroefd en kwamen vele woningen leeg te staan. In de periode 1956 tot 1958 werden er tien dubbele woningen bij gebouwd als inbreiproject. De wijk werd aangetast, doordat de Tuindorpschool op het eind van de tachtiger jaren niet meer aan de eisen voldeed. Dan zien wij voor het eerst, dat de wijk bestuurlijk als bijzondere eenheid wordt beschouwd. Op verzoek van de gemeenteraad wordt een onderzoek gestart naar behoud van het schoolgebouw en het in te in te richten als appartementengebouw voor starters en kleine gezinnen. De uitslag van het onderzoek is echter negatief, de kwaliteit van het gebouw is te gering en de geraamde kosten zijn te hoog. Aansluitend wordt dan door de gemeente een prijsvraag uitgeschreven voor nieuwbouwwoningen op deze plaats in samenhang met een stuk grond achter de school aan de Ted Visserweg. Vrij revolutionair, omdat alle architecten een vergoeding kregen voor het uitwerken van het schetsontwerp. Twee ontwerpen hielden totaal geen rekening met de relatie met het mooie Tuindorp; uit de andere twee ontwerpen is het schetsontwerp van het stedenbouwkundig bureau SVP uit Amersfoort gekozen. Tot op heden wordt het nieuwe woningencomplex aan het Schoolplein met de vrije sectorwoningen aan de Ted Visserweg als een zeer acceptabele oplossing ervaren.
|
|
|
Het ‘Monumenten Inventarisatie Project’ en Tuindorp
Begin jaren negentig wordt door de Provincie Utrecht het MIP, ‘Monumenten Inventarisatie Project‘ afgesloten. Op basis van objectieve criteria zijn alle daarvoor in aanmerking komende panden in de gemeente Maarn geïnventariseerd en gewaardeerd. Natuurlijk vallen hieronder ook de woningen in Tuindorp. Zij halen de status rijksmonument niet, maar zijn dan in 1991 in ieder geval goed beschreven. Ook een latere poging van de CHC om van de wijk een beschermd dorpsgezicht te maken haalt het niet. In 1994 brengt de Provinciale Utrechtse Monumenten-commissie (PUMC) de conceptgemeentelijke monumentenlijst uit. Deze wordt ambtelijk aanvaard, maar nooit bestuurlijk vastgesteld, omdat de meerderheid van het College van Burgemeester en Wethouders de lijst niet wil vaststellen zonder daaraan tevens een budget voor subsidie te verbinden. In 1999 is de procedure herhaald, waarbij door de gemeente en de inmiddels opgerichte CHC en de PUMC, met een nieuwe beoordeling en waarderingstoets de waarde van de panden opnieuw werd bepaald. Ook toen werd het vaststellen van de gemeentelijk monumentenlijst bestuurlijk tegengehouden. Voor het behoud van Tuindorp had dit grote gevolgen kunnen hebben. Echter door het vele overleg met de gemeente was het draagvlak tot behoud van Tuindorp groter geworden. In de welstandsnota werden extra strenge toetsingseisen opgenomen, voor verbouw en aantasting van Tuindorp. In 2003 werd de Monumenteninventarisatie beschreven in de publicatie ‘Maarn, Geschiedenis en Architectuur.
De toekomst van Tuindorp
In dezelfde tijdsperiode heeft het bestuur van de Woningbouwvereniging Maarn zich bezig gehouden met de toekomst van Tuindorp. De school was inmiddels vervangen door een nieuw complex woningen, genaamd Schoolplein. De wetgeving eiste moderne voorzieningen in de woningen en de woningen moesten aan de eisen des tijds worden aangepast. In de jaren 1992-1993 heeft het bestuur van de woningbouwvereniging een renovatienota het licht doen zien, waarin de nieuwe voorzieningen met daarbij passende begroting werden weergegeven. Dit zou in de daarop volgende jaren grote bedragen vergen voor renovatie. Er werd een begin met de werkzaamheden gemaakt. Telkens wanneer een woning leeg kwam, werden de innovaties doorgevoerd. De kosten van deze aanpassingen waren telkenmale punt van discussie in het bestuur van de Woningbouwvereniging Maarn. Een aantal bestuursleden kwam tot de overweging Tuindorp te slopen en op deze grond nieuwbouw te plegen. Dit gevoel werd versterkt toen in de jaren 2002-2003 gedachten werden gelanceerd om tot intensivering van de bebouwing te komen. Hierbij werd een plan ontwikkeld om het aantal woningen op het grondgebied van Tuindorp te verdubbelen. Een deel van het bestuur en ook het bestuur van de huurdersvereniging stonden niet afwijzend tegenover deze gedachte. Uiteindelijk leidde al deze commotie tot een motie van afkeuring, die in de ledenvergadering door de leden van de woningbouwvereniging werd aangenomen. Het mede door het werk van de CHC gecreëerde draagvlak bij de huurders en de gemeente gaf de doorslag. Het bestuur trad af.
In veilige haven …
Met de komst van het nieuwe bestuur van de woningbouwvereniging is Tuindorp voorlopig veilig gesteld. De plannen voor renovatie en de daarbij behorende kostenramingen worden verder uitgewerkt. Regelmatig worden woningen, na het vertrek van de huidige bewoners aangepast aan de eisen van onze tijd. Zo mogelijk geschiedt dit in overleg met de nieuwe bewoners. Ook bestuurlijk moest na de herindeling in de Gemeente Utrechtse Heuvelrug het draagvlak opnieuw worden gevonden. Het bestuur van de woningbouwvereniging en de CHC hebben hier hard voor geijverd. Inmiddels is Tuindorp in de nieuwe welstandsnota zwaar verankerd. Elk plan voor nieuwbouw en renovatie zal door de gemeente nauwkeurig worden getoetst. De gemeentelijke monumentenlijst voor Maarn en Maarsbergen is ambtelijk reeds in concept gereed en zal waarschijnlijk in 2009 door de gemeenteraad worden vastgesteld. Zowel bestuurlijk als ambtelijk is inmiddels in de nieuwe gemeente een brede erkenning gevonden, zowel in als buiten Maarn, voor de schoonheid van Tuindorp. Dit kwam mede tot uitdrukking toen kortgeleden een gezelschap van 50 personen uit Eindhoven het Tuindorp in Maarn kwam bezoeken. Leden van het bestuur en bewoners van Philipsdorp, alsmede Eindhovense ambtenaren, hadden via internet kennis genomen van het bestaan van ons Tuindorp. Zij waren geïnteresseerd geraakt door onze aanpak en kwamen naar Maarn om nieuwe ideeën op te doen. Het is jammer dat de slager, de bakker, de kruidenier en de school verdwenen zijn, maar er blijft veel moois over, dat wij kunnen conserveren. De winkel van de slager is nog over, en het is te danken aan de verantwoorde renovatie van het pand door eigenaar de Ruwe en het behoud van de winkelfunctie, dat op deze plaats het karakter van Tuindorp bewaard is gebleven.
Samenwerking
Het is daarnaast verheugend te kunnen melden, dat het bestuur van de woningbouwvereniging het initiatief heeft genomen om in samenspraak met de huurdersraad, de bewoners, de CHC en Landschap Erfgoed Utrecht ons Tuindorp weer gedeeltelijk haar oude infrastructuur terug te geven. Hierbij zal gestreefd worden naar o.a. het terugkeren van de ligusterhagen, een aangepaste verlichting en een verantwoorde nieuwe inrichting van het Burgemeester Everwijn Langeplein. Deze plannen worden momenteel uitgewerkt.
door: Henk van den Beld
