Het Blauwe Huis en de voormalige eendenkooi De Kom liggen beide in Landgoed Het Kombos aan de Woudenbergseweg ter hoogte van Huis Maarsbergen en de Meersbergse Buurt.
Voormalige Boerderij Het Blauwe Huis – Rijksmonument 26337, Woudenbergseweg 42
Het Blauwe Huis ligt aan de rand van het Kombos. In het Kombos is een 16e eeuwse eendenkooi grotendeels bewaard gebleven. De boerderij is in 1849/1850 gebouwd ter vervanging van een omstreeks diezelfde tijd gesloopt huis met dezelfde naam. Dit oude Blauwe Huis lag 300 meter meer naar het noorden (langs de Kooisteeg) en dateerde uit de achttiende eeuw. Het werd gebouwd toen het moerassige Kombos is ontgonnen tot landbouwgrond. De plek, waar u straks op weg naar de eendenkooi langskomt, kan nu nog worden herkend door de aanwezigheid van twee zeer oude (lei)linden die voor dit huis hebben gestaan en een oude taxusboom.
De vroegste vermelding van het oude Blauwe Huis dateert van 1753. Het is kort daarvoor gebouwd voor Caspar Schults, schout/rentmeester van Landgoed Maarsbergen. Als de schout van Maarsbergen rond 1765 naar Amerongen verhuist, doet het oude Blauwe Huis nog even dienst als dubbele woning voor het personeel op het landgoed. Maar tegen het einde van de achttiende eeuw wordt het een boerderij met ruim zeven hectare bouw- en weiland. De huurders werden verplicht om drie stuks volwassen rundvee en een paard te houden. Omstreeks het midden van de negentiende eeuw was het honderdjarige oude Blauwe Huis aan een grondige renovatie toe. De familie Du Bois, de toenmalige eigenaar van Landgoed Maarsbergen, heeft opdracht gegeven de oude boerderij te slopen en een nieuwe boerderij te bouwen aan de inmiddels verharde weg Maarsbergen-Leersum. De boerderij was daardoor veel gemakkelijker bereikbaar dan het oude Blauwe Huis gelegen aan de onverharde Kooisteeg in het natte kooibos.
Let u vooral op de symmetrische voorgevel waarin een geometrische baksteendecoratie van gele IJsselsteentjes is aangebracht. Het meest opvallend zijn de twee neoclassicistische elementen, zogenaamde pilasters (vierkante halfzuilen), gemetseld van ijsselsteentjes. Deze twee pilasters zijn met elkaar verbonden door een eveneens uitstekende band IJsselsteentjes. Boven het zolderlicht wordt deze band (weliswaar kleiner) herhaald. Net onder de top van de voorgevel is nog een driehoek (een soort fronton) van IJsselsteentjes gemetseld. Onder andere vanwege deze aparte voorgevel is het Blauwe Huis aangewezen als rijksmonument. Er is in Nederland maar één andere boerderij die vrijwel dezelfde voorgevel heeft en dat is de boerderij Kolland aan de Lekdijk nr. 3 te Amerongen, gebouwd in 1858. Een ander grappig element van het Blauwe Huis is de rond gemetselde schoorsteen, die op geen enkele andere boerderij in de streek wordt aangetroffen. Verder zijn de zijmuren van de boerderij opvallend laag (1.70 meter), zodat men vroeger altijd moest bukken als men naar binnen of naar buiten wilde.
In 1906 werd de achterzijde van de boerderij met zes meter verlengd, zodat de gehele lengte van het huis achttien meter werd. Dit is te zien aan de bakstenen die zijn gebruikt voor het voor- (kleinere stenen) en achterhuis (grotere stenen). Tijdens de verlenging werd waarschijnlijk de geut ommuurd, zodat de woonkeuken ontstond. Om licht te verkrijgen in deze keuken werd door de timmerman een fraai (grenen) schuifkozijn aangebracht in de zijgevel. Door ontginningen van de heide kon de oppervlakte van de bij de boerderij behorende landbouwgrond toenemen tot zeventien hectare, waardoor ook steeds meer vee kon worden gehouden. Omstreeks 1920 waren er 12 melkkoeien op het bedrijf.
Het Blauwe Huis is aan het einde van de zeventiger jaren van de vorige eeuw buiten gebruik geraakt als boerderij. In 1993 bevond het huis zich in een dermate deplorabele toestand dat het alleen met een grondige restauratie weer bewoonbaar was te maken. In opdracht van Gonda Laporte en David Vroon is het Blauwe Huis in 1993/94 gerestaureerd en in gebruik genomen als woonhuisboerderij. De wagenloods opzij van het huis is in 1997 afgebroken en in de oorspronkelijke vorm herbouwd, iets verder van de boerderij af. In 1999 is het asfalt van het erf verwijderd, de moestuin in ere hersteld en oud bestratingsmateriaal aangebracht. In 2000 is een nieuwe beukenhaag om het erf geplant.
Waarom de boerderij de naam ‘het Blauwe Huis’ draagt, is niet helemaal duidelijk. Het meest waarschijnlijk is dat het oude Blauwe Huis opvallend blauw geschilderd was aan de buitenzijde en/of de binnenzijde in opdracht van de eerste bewoner, Caspar Schults, de schout van Maarsbergen. Blauw was een kleur van ‘stand’, omdat de grondstoffen voor deze verfkleur duur waren. Met de kleur blauw kon de schout zich onderscheiden van het veel door de boeren gebruikte en goedkopere ‘ossenbloedrood’.
Voormalige Eendenkooi De Kom – Rijksmonument 528022, Woudenbergseweg bij 42
Over de geschiedenis van de oude eendenkooi is het één en ander bekend uit de archieven van de Abdij van Berne. De abt Koenraad van Malsen gaf het plassengebied waarin de eendenkooi destijds lag op 20 april 1535 in huur of in erfpacht aan een zekere Laurens Wolfswynckel en zijn echtgenote Jannetgen. Deze Laurens had daar op grote kosten en met veel moeite een eendenkooi aangelegd. De pachtprijs bestond uit 125 grote wilde eenden of drie talingen voor elke grote wilde eend. Deze moesten worden afgeleverd jaarlijks vóór vastenavond. Twee eeuwen later (eerste helft van de achttiende eeuw) is de eendenkooi in onbruik geraakt. Waarschijnlijk kan de ontginning van het Kombos als belangrijkste oorzaak van het buiten gebruik raken van de eendenkooi worden aangemerkt. Het gebied rondom de kooi werd veel minder nat, waardoor de aantrekkelijkheid voor watervogels afnam.
De eendenkooi of beter gezegd het restant daarvan (kooirelict) is echter nog steeds aanwezig. De twee noordelijke vangarmen zijn doorsneden door de Parallelweg. De twee zuidelijke vangarmen zijn nog redelijk intact en goed zichtbaar in het bos. Hoewel de eendenkooi waarschijnlijk al ruim 250 jaar niet meer in gebruik is, heeft de resterende plas nog steeds een grote waarde voor de omgeving. De cultuurhistorische waarde is in 1998 onderkend door de Rijksdienst voor de Monumentenzorg: de eendenkooi maakt sindsdien deel uit van de beschermde historische buitenplaats Maarsbergen. Ook de waarde van de eendenkooi voor flora en fauna is groot. De afwisseling van water, bos en weilanden oefent een grote aantrekkingskracht uit op allerlei bijzondere planten en dieren. In september 2003 zal een begin worden gemaakt met herstelwerkzaamheden aan de Kom. In samenwerking met het Waterschap Vallei en Eem en het Nationaal Park de Utrechtse Heuvelrug wil de eigenaar van Landgoed het Kombos waartoe de Kom behoort, de vangarmen en de plas uitdiepen zodat deze weer beter zichtbaar worden in het landschap. Dit zal ook voordelen hebben voor de flora en fauna (met name amfibieën) van de voormalige eendenkooi.
Referenties
- Maarn, geschiedenis en architectuur, pag 156, 189.
- De Historische Buitenplaats Maarsbergen, pag 27.
- Boerenbouw op Herengoed, pag 36.
- CHC collectie, foto’s 2007 en rond 1920.
- Wikipedia Lijst van rijksmonumenten in Maarn.
