Dorpskerk Maarsbergen – Rijksmonument 509005 (orgel 498262), Woudenbergseweg 52
Op 18 april 1656 hebben de Staten van Holland en West-Friesland de voormalige proosdijgoederen verkocht aan de koopman Samuel de Marez (1629-1691). In 1764 hebben de erfgenamen van de familie De Marez het huis en de heerlijkheid ter veiling aangeboden en weer doorverkocht. Op 8 juni 1804 werd het huis en een aantal boerderijen na in bezit te zijn geweest van diverse eigenaren gekocht door mr. Jan Andries du Bois (1777-1848), advocaat voor het Hof van Holland.
Deze mr. Du Bois had drie zonen, David, Barend en Aalt, en een dochter Geertruida Adriana. De bewoners van Maarsbergen gingen ter kerke in Leersum, Woudenberg en Doorn. De familie Du Bois bezat officieel een kerkbank in de kerk te Doorn. Aalt en Geertruida kerkten voornamelijk in Leersum en liepen daar langs de Valkenengseweg, tegenwoordig Woudenbergseweg, naartoe. De inwoners van het Maarnse deel van de gemeente kerkten in Doorn. Zo zijn over de Maarnse Berg en de Ruiterberg naar Doorn de kerkenpaden ontstaan. Meerdere inwoners van Maarsbergen, voornamelijk uit de agrarische families, kerkten in Woudenberg; daar voelde men zich aan de noordkant van de Utrechtse Heuvelrug erg mee verwant.
Aalt en Geertruida du Bois hebben er, lopend langs de Valkenengseweg, waarschijnlijk veel over gesproken, dat een bedehuis in Maarsbergen wenselijk zou zijn. Toen Aalt op 25 januari 1881 overleden was, vervulde Geertruida zijn wens en liet door de architecten F. W. van Gendt en A. R. Freem een ontwerp maken voor een kerk in Maarsbergen. De aanbesteding voor de bouw vond plaats op 9 juli 1883 in het logement De Liggende Os op het Vreeburg in Utrecht. De kerk werd gebouwd aan de Heerensteeg, de weg van het kasteel Maarsbergen naar Woudenberg, aan de noordzijde van de spoorlijn en het station. De eerste steen is gelegd op 19 september 1883 door Geertruida du Bois; zij mocht de voltooiing van de kerk helaas niet meemaken. Zij overleed 26 oktober 1883. Vóór haar overlijden heeft zij het kasteel en al de omliggende gronden op 3 januari 1882 verkocht aan Jhr. mr. Karel Antoni Godin de Beaufort, later minister van Financiën, lid van de Tweede Kamer en lid van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.
De Nederlands Hervormde Kerk werd op 20 juli 1884 in gebruik genomen, met een dienst die geleid werd door ds. Montijn uit Doorn. Maarsbergen bleef onder de hiërarchie van de kerkelijke gemeente in Doorn vallen.
Op 5 januari 1889 vond de herbegrafenis van de lichamen van Aalt en Geertruida du Bois plaats in de grafkelder naast de kerk in Maarsbergen. Hun lichamen waren eerst begraven geweest op de begraafplaats in Maarn. De kerkvoogdij bracht, conform de wens van Geertruida, een steen aan van wit marmer aan de binnenzijde van de muur die aan de grafkelder grenst, met de tekst, zoals op de foto vermeld.
Op dat moment stond er dus een kerkgebouw in Maarsbergen, dat eigendom was van de erfgenamen van de familie Du Bois. Het dorp bestond in 1846 uit 34 huizen met 260 bewoners, de kerk beschikte over 224 plaatsen. Maarsbergen en Maarn samen waren te klein om het kerkgebouwen de kerkelijke gemeente met een predikant in stand te kunnen houden. De eigenaren van het kerkgebouw stonden daardoor voor een dilemma. Of de kerk en de grond verkopen, óf de kerk slopen. Het was Jhr. Maurits Wijnand Hendrik Hooft, de eigenaar van Geerenstein in Woudenberg en de bouwer en eigenaar van de hofstede Anderstein in Maarsbergen, aan wie dit zeer ter harte ging. Slopen was voor hem geen optie, daarom liet hij in eerste instantie op eigen kosten een bijzonder mooi hekwerk om het terrein van de kerk aanbrengen. Daarna werd door de erfgenamen van de familie Du Bois met de meest gefortuneerde heren van het dorp, de jonkheren Godin de Beaufort (kasteel Maarsbergen) en Hooft (hofstede Anderstein) overeengekomen, dat zij de kerk met toebehoren benevens het portret van wijlen de weledelgestrenge heer mr. Jan Andries du Bois, (zie consistoriekamer) zouden overnemen. De grond kwam in bruikleen voor de tijdsduur van 99 jaar, ingaande 1 juli 1888, eindigend 1 juli 1987. Het hek bleef eigendom van de heer Hooft.
In het begin verzorgde ds. Montijn uit Doorn trouw elke veertien dagen een dienst in de kerk. Hij hield dit vol tot aan zijn emeritaat. Zijn opvolger kwam in Maarsbergen minder goed over. Na 1897 komt hij niet meer voor op de lijst van predikanten. Vanaf dat moment werden de diensten overgenomen door evangelisten van de Nederlandse Evangelische Protestantse Vereniging. Kort nadat in de gemeente Maarn in 1924 de eerste eigen burgemeester werd benoemd en de gemeente in 1925 haar raadhuis liet bouwen, werd de Nederlands Hervormde Gemeente Maarn-Maarsbergen zelfstandig. De eerste bijdrage van duizend gulden van het Rijk voor de predikantsplaats was daarbij zeer welkom.
Het gebouwtje achter de kerk werd meteen in 1924 gebouwd en is sindsdien altijd het middelpunt gebleven voor het houden van vergaderingen en andere bijeenkomsten. In 1934 kreeg de kerk in Maarsbergen een toren met een spits met een zogenaamde ‘open ui’. De toren werd voorzien van een klok en een uurwerk. De klok is gegoten door een klokkengieter uit Heiligerlee. De klok wordt nog steeds geluid door een klokkenluider, die met een koord de klok in beweging zet en geheel met handkracht bedient. De kerk heet nu (2005) officieel Dorpskerk Maarsbergen en maakt deel uit van de Protestantse
De kerk ligt markant op de kruising van wegen en bepaalt als monument het gezicht van Maarsbergen. Gemarkeerd door twee monumentale rode beuken roept dit herinneringen op aan de beuken bij kasteel Maarsbergen en bij buitenplaatsen elders in het Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug. De klok geeft de tijd aan, het jaar 1884 het bouwjaar, en het handmatig luiden van de klokken roept de gemeente nog elke zondag op om ter kerke te gaan. De architectuur van het kerkgebouw is duidelijk geïnspireerd op de zeventiende-eeuwse bouw, zoals die van de Zuiderkerk in Amsterdam van Hendrick de Keijser. Ook de in 1934 geplaatste torenbekroning is naar zeventiende-eeuws voorbeeld ontworpen en geplaatst.
Na een voorportaal komt u binnen in een zaalkerk, voorbeeld van protestantse soberheid, een echt kerkgebouw. Het interieur is nog vrijwel origineel, de preekstoel is echter later omhoog gebracht en de deur naar het gebouwtje achter in de kerk verstoort helaas de symmetrie in de kerk. De oorsprong van het orgel is niet bekend. Het is waarschijnlijk samengesteld uit delen van orgels die wellicht uit Renswoude en/of uit Amerongen komen. De kwaliteit van het orgel is zodanig, dat het rijksbescherming geniet. Tijdens de Open Monumentendag zal dit orgel op gezette tijden worden bespeeld. De kerk bezit een mooi zilveren avondmaalstel en enkele statenbijbels. Deze zijn aan de kerk geschonken door de familie Godin de Beaufort van kasteel Maarsbergen. Op de band van de bijbels staat vermeld: ‘Familie Godin de Beaufort 1884-1909’. In de consistoriekamer hangt een portret van de vader van Geertruida en Aalt, de heer Jan Andries du Bois (1849).
Referenties
- Maarn, geschiedenis en architectuur, pag 201.
- Geloven in Monumenten, pag 16, 50.
- CHC collectie, foto’s 2010
- RHC Zuidoost Utrecht, Beeldbank Maarn foto’s 241wou057(8-8-2001) en onbekend
- Wikipedia Lijst van gemeentelijke monumenten in Utrechtse Heuvelrug
