Op zaterdag 28 mei 2011 is er vanuit RAVON Utrecht een excursie georganiseerd naar het Kombos te Maarsbergen. Het doel van de excursie was om deelnemers kennis te laten maken met de kamsalamander en in het veld de determinatiekenmerken te laten zien.
Het Kombos bevindt zich ten zuiden van de A12 ter hoogte van Maarsbergen in de provincie Utrecht. Onderdeel van het landgoed Kombos is een 15e-eeuwse eendenkooi: 'De Kom'. Eind 19e eeuw kwam in de voormalige eendenkooi nog oeverkruid en waterlobelia voor. Door wegvallen van kwel vanuit de Utrechtse Heuvelrug en vermesting vanuit bemeste graslanden is de vegetatie sterk achteruitgegaan. Met het voorkomen van heikikker, kamsalamander en poelkikker had De Kom echter nog steeds een zeer grote waarde voor fauna.
 |
 |
In 2003 zijn de vangarmen uitgediept tot op het witte zand. Ook zijn twee gronddammen verwijderd die in de vangarmen lagen. Hierdoor is de vorm van de eendenkooi duidelijker zichtbaar geworden. In samenwerking met het Waterschap Vallei en Eem is de kwel naar De Kom grotendeels hersteld; hierdoor wordt verdere verzuring van het water in de plas voorkomen. De dikke sliblaag is in 2006 (800 m3) en 2009 (1300 m3) van de bodem van de plas verwijderd waardoor de flora zich beter kan ontwikkelen. Sinds enige tijd groeit er in de plas onder andere moerashertshooi, hetgeen duidt op schoon kwelwater. De excursie begon om 9:30 uur met een kopje koffie en een koek bij David Vroon en Gonda Laporte, schoonzoon en dochter van de eigenaars van het landgoed. Uiteindelijk was er een groep van tegen de 15 personen aanwezig. Bezochte kilometerhokken zijn 155-451 en 156-451.
De Kom: Eendenkooi
Na de koffie werd gestart met De Kom. Een prachtige locatie waar we flink konden scheppen. Helaas was de opbrengst wat mager. Mogelijk heeft het droge weer van de afgelopen weken hier mee te maken. De ringslang laat zich niet zien. Ook niet bij de hiervoor speciaal neergelegde broeihoop.
- Gewone pad, adulten en larven
- Bruine kikker, larven
- Groene kikker
- Kleine watersalamander, adulten en larven
- Tiendoornige stekelbaars
Hondenstrand
Het Hondenstrand (de poel tegenover de hoogzit) is de bijnaam van een mooie poel met drijvend fonteinkruid en lisdodde. Ook hier blijven de vangsten nog wat achter. Waar zitten toch die kamsalamanders?
- Bruine kikker, larven
- Groene kikker
- Kleine watersalamander
- Tiendoornige stekelbaars
- Geelgerande waterroofkever
Poel schapenwei
Na nog een poel in het bos met veel riet, enkele kleine watersalamanders en geelgerande waterroofkevers gaan we naar de schapenwei. Hier ligt een kale poel niet veel groter dan 5×5 meter. Duidelijk is te zien dat de waterstand veel lager is dan gebruikelijk en de verwachtingen zijn dan ook niet heel erg hoog. We werden echter verrast door een groot aantal watersalamanders. Nog geen kamsalamanders maar wel een groot aantal alpenwatersalamanders en kleine watersalamanders. Nu kunnen we goed het verschil zien tussen deze twee soorten.
- Groene kikker, adult en eiklomp
- Kleine watersalamander, 22 stuks
- Alpenwatersalamander, 13 stuks
Poel achter de Brink
Na het Kombos gaan we nog even naar de andere kant van de provinciale weg (N226). Hier ligt bij Boerderij De Brink met een poel. Deze ziet er erg kamsalamanderachtig uit, veel lisdode en drijvend fonteinkruid. Hier zitten erg veel groene kikkers en een enkele kleine watersalamander. De grote hoeveelheid lisdodde verhindert echter het goed hanteren van het schepnet en het midden van de poel is erg diep. Het vermoeden is dan ook dat hier toch wel salamanders worden gemist.
- Bruine kikker, adult en larven
- Groene kikker, adulten
- Kleine watersalamander, adulten en larven
- Geelgerande waterroofkever
Op aangeven van de eigenaar wordt er nog even gezocht naar de hazelworm, maar tevergeefs.
De Kolk in Maarsbergen
Rond een uurtje of half 2 is de groep het nog niet zat en lusten ze nog wel een poeltje. Misschien speelt de wens nu eindelijk een kamsalamander te treffen een rol, maar we gaan in ieder geval nog even naar de Kolk in Maarsbergen. Het blijken drie poelen langs het spoor van Utrecht naar Arnhem. Hier genoemd van oost naar west: de kleine poel, de middelste poel en de achterste poel.
De Kolk – Kleine poel
De kleine poel is een ondiepe poel met veel kroos. Ook hier wordt al snel een alpenwatersalamander gevangen. Tevens wordt hier een giebel gevangen.
- Alpenwatersalamander, adult (eentje)
- Kamsalamander, adult (2 stuks)
- Giebel
De Kolk – Middelste poel
Na flink scheppen in de mooi begroeide middelste poel wordt hij dan toch eindelijk gevangen, de kamsalamander. Wim heeft de primeur met een mooi vrouwtje.
Uiteindelijk worden er vier gevangen en worden er nog twee in de kleine poel gevangen. Het zijn allemaal vrouwtjes en een mannetje laat zich niet zien. Het laat de pret niet drukken, onze missie is volbracht.
- Bruine kikker, adult
- Groene kikker, adulten
- Kamsalamander, adulten en een larve met lange tenen (4 stuks )
De Kolk – Achterste poel
De achterste poel is niet zo fraai begroeid. Hier ligt veel puin en de baggerlaag is ook dik. Het werken met een schepnet is erg moeilijk en er wordt niet veel gevangen. Wel wordt er een waterschildpad gezien door Brous, en enkele groene kikkers.
- Schildpad (zichtwaarneming)
- Bruine kikker, larve
- Groene kikker, adulten
Resumé
Na heel wat poelen en heel wat schepwerk hebben we toch mooi drie soorten watersalamanders gevangen. We hebben goed de verschillen kunnen zien tussen de kleine watersalamander, de alpenwatersalamander en de kamsalamander. Reptielen lieten zich niet zien (op een waterschildpad na dan) en ook de heikikker is helaas niet gespot. Al met al toch een heel geslaagde excursie lijkt me.
door: Jos Spier
